پوشش

در آغاز قرن بیستم قشقایی‌ها اتحادیه ایلی ای بودند با مردمی با ریشه‌های قومی گوناگون، آنها عمدتاً عشایر دامداری بودند که بین نواحی گرمسیر و سردسیر زاگرس جابجا می‌شدند. ایشان لباس خاص خود را با استفاده از کالاهایی که از بازار می‌خریدند و همچنین تولیدات صنعتگران روستایی و شهری می‌دوختند.

لباس مردان قشقایی:
لباس مردان قشقایی پس از ۱۳۲۰
کلاه دوگوشی عرضه شده توسط محمدناصرخان قشقایی

در قرن نوزدهم، مردان عادی ایل شلوارهای دمپا گشاد (تنبان)، پیرهن‌های بی یقه (قیناق)، عبایی بلند (ارخالق) که با شال محکمش می‌کردند و قبای نمدی گرم (کپنک) می‌پوشیدند. ایشان کلاه نمدی سیاه گردی (برک) نیز بر سر می‌گذاشتند. تفنگ، چاقو، خنجر، شمشیر و چماق نیز از مهمترین قسمت‌های آراستگی مردان به شمار می‌آمد. در حالی که در شهرها خاصان قشقایی به ویژه عالی مقامانشان لباسی شبیه به خاصان قاجاری می‌پوشیدند: پیرهن بی یقه، عبای بلند و کلاه پوستی بلند و دواری که گاه سرش تخت بود.

در آغاز قرن بیستم مردها پیراهن بی یقه سفید، شلوار گشاد سیاه که دم پایشان جمع شده بود، قبایی که جلویش با کمربند بسته می‌شد، و کلاه کوتاه و گرد نمدی می‌پوشیدند. بعضی مردها نیز ژاکت‌های پوستی و جلیقه‌های نمدی می‌پوشیدند. پاپوششان نیز مانند همه ایران گیوه (ملکی) بود. برای جشن‌ها، شکار و جنگ مردها عبای نازکی به نام چوقا می‌پوشیدند. بستن قطار فشنگ نیز مایه مباهات بود. مردهای طوایف گوناگون قشقایی بر اساس کمربند و شیوه بستن قطار فشنگشان قابل تشخیص بودند.

از ۱۳۰۷ که رضاشاه پوشیدن لباس‌های محلی را ممنوع کرد تا ۱۳۲۰ که مجبور به استعفا شد، مردان قشقایی از پوشیدن قبا، کمربند و کلاهشان منع شدند. ایشان مانند تمامی مردم ایران (به جز روحانیون) مجبور به پوشیدن لباس‌های غربی شدند. پس از ۱۳۲۰ قشقایی‌ها به پوشیدن لباس‌های گذشته‌شان روی آورند با این تفاوت که آرخالق به لباس مهمانی تبدیل شد و چوقا ورافتاد. در همین زمان ناصرخان قشقایی که از زندان رضاشاه گریخته بود و در پی ایفای نقش موثری در مقام ایلخانی ایل قشقایی بود، کلاهی جدید (دوگوشی) به قشقایی‌ها عرضه کرد که در رنگ‌های نخودی، مازویی و خاکستری، از نمد ساخته می‌شد. این کلاه به سرعت توسط مردان قشقایی پذیرفته شد و به سمبلی از قدرت، خودمختاری و هویت قشقایی‌ها بدل شد.

(پوشش مردان ایل قشقایی).
پوشش مردان هم همانند لباس زنان زیبایی ها و جلوه های خاص خود را دارد و از پارچه های متنوع و متفاوت تهیه می شود که عبارتند از:

 ۱-کلاه(برک)

بدون کلاه بودن در ایل عملی زشت است و مردان موظفند همیشه کلاهی بر سر داشته باشند. کلاه دو گوشی از حدود 50 سال پیش در میان مردم ایل قشقایی رایج شده است. در گذشته کلاه مردان قشقایی نظیر کلاه‌های نمدی دوره قاجاریه با رنگ مشکی و بدون لبه بوده است. عکس‌هایی که از یک صد سال پیش از مردم قشقایی باقی مانده، نشان می‌دهد که کلاه‌هایی بدون لبه با اندازهایی مختلف، مرسوم و اغلب افراد سرشناس و بزرگ ایل، با کمی تغییر از آن استفاده می‌کردند اما با ابتکار یکی از خوانین قشقایی، کلاه مخصوصی که امروز به کلاه دو گوشی موسوم است، ساخته شد.

این کلاه از جنس کرک‌های ظریف و لطیف بز (که بسیار کمیاب است) و توسط نمدمال‌های ماهر و باتجربه محلی مالیده و درست می‌شود. از خصوصیات این کلاه‌ها این است که علاوه بر زیبایی و وقار، به علت سنگینی و وزن زیاد، با باد و طوفان از سر نمی‌افتد و همچنین هنگام تابش آفتاب می‌توان گوشه آن را سایبان صورت نمود. این کلاه معمولاً در دو رنگ نخودی و خاکستری تیره دیده می‌شود

احتمالا همگی جریان خواستگاری رضا شاه از دختر ناصرخان برای پسر ش (محمد رضا ) شنیدید که بنا به تایید تاریخ جواب رد شنید وچون قره تاج و تخت شاهی بود ، زن ناصرخان به او هشدار داد که اگر این تاج ملاک پادشاهی است من برای تمام مردم قشقایی تاج انتخاب می کنم و دستور می دهم تمام مردان ایل قشقایی تاج به سربگذارند تاحکم شاهی کند.»

(اقتباس از کتاب مقدمه ای بر شناخت ایل ها وچادرنشینان ایران، نوشته: ایرج افشار)

بنابراین مردان ایل قشقایی که تا آن زمان از کلاه های بدون لبه و گوشه همانند کلاه فعلی مردان ایل بختیاری برسر میگذاشتند.
کلاه دوگوشی ایل قشقایی به دستور ناصر خان قشقایی ساخته شد و تمام مردان قشقایی از آن استفاده کردند.
جنس این کلاه از کرک بز بوده که به سختی تهیه می شود و بالغ بر ۲۰۰ الی ۳۰۰ گرم وزن دارد.
این پوشش سرمردان را در مقابل سرما و گرما مراقبت و به گونه ای طراحی و تهیه شده که باعث رنجش پوست سر نمی شود و از طرفی درهنگام وزش باد نیز ازسر نمی افتد.

شکل کلاه شبیه تاج است و دارای چند مورد استفاده می باشد.

۱- در زمستان گوشه های کلاه را پایین کشیده که از سرماخوردگی جلوگیری شود.

۲- عمود گذاشتن و خم کردن گوش جلو از صورت در برابر نور آفتاب محافظت می شود.

۳- این کلاه که پس از وقایع سال ۱۳۲۰ با الهام از کلاههای قدیمی تورکان در دوره ایستمی خان، بازسازی شده ، دلالت بر میل تسلط بر شرق و غرب داشته است.

۲- پیراهن (کینگ):

براساس نوشته کتاب سیه چادرها،پیراهن مردان ایل قشقایی، از لحاظ برش مانند پیراهن مردان بختیاری آن هم بدون یقه است با قد و اندازه معمولی و بارنگ مشکی و سفید .

۳- شلوار:

شلوار مردان ایل از سال در گذشته بی شبهات به لباس بختیاری نبوده وتا ۱۳۲۰ ( براساس نظر نویسنده شناخت ایل ها و چادرنشینان و….) شلوار آزاد و فراخ استفاده میکرده اند که مچ آن تنگ بوده و کمرگاه ان کمربند بسته می شده است.
رنگ شلوار ترک زبانان معمولا مشکی بوده و جنس آن دبیت (پارچه ضخیم).

۴- ارخالق:

آرخالق لباس بلند و گشادی است که مردان ایل بر روی پیراهن می‌پوشند و به منزله لباس اصلی می‌باشد. آرخالق از پارچه ضخیم و با رنگ‌هایی متناسب با سن افراد دوخته می‌شود. این لباس دارای آستین بلند بوده و تا روی دست ادامه دارد. آرخالق در طرفین دارای دو چاک طویل تا کمر می‌باشد که موجب آزاد بودن لباس و آسان بودن تحرک مردان می‌شود هم چنین می‌توان دامنه‌های این پوشش را بالا زد که هنگام دویدن و انجام کارهای روزمره مزاحمت ایجاد ننماید. جلوی آرخالق تا پایین باز بوده و دکمه نیز ندارد.

آرخالقی که برای پسربچه‌ها و نوجوانان دوخته می‌شود، از پارچه‌های گلدار با رنگ‌هایی شاد است اما آرخالق پیرمردان بیش تر رنگ‌های تیره است.

ارخالق ازجنس پارچه نخی با رنگ های سفید و زرد و اندازه آن تا مچ پا بوده است. (برای جوانترها و کودکان از پارچه های گلدار استفاده می کنند که زیبایی آن را دو چندان می کند.) کناره های آن چاک دارد و پایین آن گشاد است که به وسیله شال کمر روی هم بسته می شود تا با بدن فرد تناسب بهتری پیدا کند.

۵- شال کمر:

شال کمر

به طور کلی همیشه همراه با آرخالق، از شال کمر استفاده می‌کنند. شال مردانه 5 یا 6 متر پارچه قهوه‌ای یا سفید ضخیم است که از روی آرخالق بر روی کمر می‌پیچند که علاوه بر زیبایی، باعث سالم ماندن مهره‌های کمر در حرکات سریع و برداشتن بارهای سنگین هنگام کوچ و استفاده از آن به عنوان جیب برای نگهداری پول، سیگار، چپق، شانه یا

دیگر لوازم است.

شال کمر مردان قشقایی از جنس چیت سفید یا قهوه ای درحدود ۵ متر (بش ارشین) طول دارد و در برخی مواقع عرض آن تاحدود یک متر هم می ر سد.( بییرارشین )چنانچه ارخالق سفید باشد از شال کمر گلدار استفاده می شود.)

۶- چغا:چغه

چقه یک نوع بافته مخصوص از جنس پشم و به رنگ کرم است که روی آرخالق و برای زیبایی و جلوه لباس پوشیده می‌شود و بر آن زنهاره می‌بندند.

غالبا از پشم شتر و گوسفند با رنگ های روشن می باشد و در مراسم های مختلف به ویژه جشن های عروسی پوشیده می شده و همچنان جوانان مشتاق این پوشش از آن استفاده می کنند.
(چغا پرستاره پوشش اصیل قشقایی نبوده و مربوط به قوم بختیاری و بویر احمدمی باشدکه به آن چغا و زینهاره « زنهاره »
می گویند.
۷-زنهاره« زینهاره »: بندی است مزین به گمپول سه رنگ (رنگ پرچم) که پس از پوشیدن چغا بخاطر جلوه زیبایی و متناسب شدن ان با بدن از روی چغا بسته می شود که معمولا از جنس ابریشم و کاموا است.
(البته برخی جوانان زنهاره را بر روی ارخالق نیز می پوشند.)

۸- کپنگ:
کپنگ پوششی است ازجنس پشم بره به مانند پالتو ( باشمایل بزرگ ) که چوپان ها برای محافظت خود در مقابل سرما از آن استفاده میکنند.

 

کپنک جامه ای است بلند و ستبر(ضخیم)،که چوپانان و شبانان بیشتر آن را به هنگام ِ سرما و زمستان می پوشند. در گذشته این لباس خاص روسای ایلات بود و بعدها ویژه شبانان. جنس ِ این تن پوش از پشم گوسفند(نمدی) بافته می‌شود و همانند قبا ولی گشاد تر است. و به همین دلیل پوششی مناسب در برابر ِ سرماست و باران نیزدر آن اثری ندارد. هم چنین كپنک افزون بر این که به هنگام سرما به کار میرود به هنگام گرما نیز حافظ چوپان است.این پوشش در گرما حالت سايه‌بان به خود مي‌گيرد. در گذشته نمدمالي در برخی از جاهای ایران رواج داشته كه امروزه ديگر یا آن فروغ دیرین را ندارد یا صددرصد از میان رفته است.

۹- ملکی یاگیوه:
مردان قشقایی این پوشش ها را که از جنس پنبه ای، نخی و پالاستیک « برای کف »است، بخاطر سبکی ، سرعت در راه رفتن و مقاومت در برابر سنگ ها و صخره ها می پوشند و در شهرستان های آباده و شیراز (قلات) به عمل می آید.

زهره رستمی کیا
کارشناس علوم سیاسی

10-زنهاره

زنهاره از نخ‌های پشمی ظریف و رنگارنگ و به طرز جالبی بافته می‌شود. زنهاره از پشت شانه و زیر بغل عبور کرده و آویز آن در قسمت پشت و بر بالای کمر قرار می‌گیرد.

چقه و زنهاره را اغلب در مراسم عروسی و به هنگام چوب‌بازی می‌پوشند زیرا دامن‌های چقه بلند است و تا روی پا ادامه دارد و به عنوان ضربه‌گیر، پا را از ضربات چوب مصون می‌دارد.

از دیگر لباس‌های محلی استان فارس، پوششی زنانه به نام «رخت گشاد» است که لباس محلی منطقه اوز و جنوب استان فارس از حوالی فیروزآباد تا مناطقی نزدیک به بستک می‌باشد. این پوشش شامل دامنی بلند و گشاد و پیراهنی بلند است که تا روی باسن را می‌پوشاند. این لباس محلی توسط تعداد اندکی از زنان هنرمند شهر اوز دوخته و توسط هنری به نام «خوس بافی» تزئین می‌شود. خوس از الیاف نقره‌ای تشکیل شده که بافته می‌شود و از آن برای تزئین شلوار، روسری، کلاه، پیراهن، جلیقه زنان و لباس کودکان استفاده می‌شود.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: